Tailerretik bulegora. Eibarko produktuak

Eibarren mota askotako produktuak fabrikatu ziren bertako industriaren dibertsifikazioaren ondorioz. Oraingo honetan, bildumako funtsak biltegietatik atera dira, El Casco, Simes, Laster, Triunfo Dex, Agra eta beste marka batzuek egindako produktuek garai hartako bulegoak nola hornitzen zituzten erakusteko.

Sarrera doan

Bulegoak

Fabrikek eta tailerrek, makineriarekin lan egiteko langileak erabiltzeaz gain, administrazio-lana egiteko pertsonak ere behar zituzten. Lan horiek batez ere emakumeek egiten zituzten, eta horrela hasi ziren etxetik kanpo lan egiten: idazkariak, artxibozainak, daktilografikoak, telefonistak eta, neurri txikiagoan, delineatzaileak eta diseinatzaileak.

Bulegoak lantegietako leku nabarmenetan egoten ziren, eta emakume horietako asko enpresen aurkezpen-gutun bihurtu ziren.

Korporazio, erakunde eta banku handiek ere bulego garrantzitsuak izan zituzten, hiri handietako eremu onenetan.

Hasieran, oso mugatuak ziren bulegoetako langileen lan-eremua osatzen zuten materiala eta elementuak: aulki bat, idazmahai bat, luma bat, papera eta armairu bat besterik ez; erabiltzen zituzten dokumentu kopuru handiak bertan pilatzen ziren. Aurrerago, idazmakina agertu zenean, lana asko bizkortu zen, eta horrek iraultza handia ekarri zuen bulegoetako lan-estiloan.

XX. mendean aldaketa txikiak izan ziren, baina espazioa ez zen ia aldatu. 60ko eta 80ko hamarkaden artean, batez ere, mahaigainetan grapagailuak, zenbakigailuak eta gutun-irekitzekoak agertzen hasi ziren, eta mahaiak eta aulkiak behar berrietara egokitu ziren. 90eko hamarkadan, ordenagailuak masiboki heldu zirenean, bulegoetako espazioa berrasmatu egin behar izan zen.

Bulegoetako espazioa 

Bulegoak, produkzio-tailerrei atxikitako bulegoak, bulego teknikoak, administrazio-bulegoak: erosketak, kontabilitatea, korrespondentzia, nominak, etab.

Bulegoetan lan errepikakorra eta monotonoa zen nagusi, eta nabarmena zen langileen hierarkia eta kontrola. Aurrerapen teknologikoek, idazmahaiko objektuek eta teknologia berriek lana arintzea lortu zuten.

Tailerretan ezarritako teknika industrialak ere bulegoetara heldu ziren, eta idazmahaiak ilaran antolatzen hasi ziren. Leku horiek espazio ireki bihurtu ziren, eta lanak mahai batetik bestera eta sail batetik bestera pasatzen ziren, produkzio-kateak balira bezala.

60ko hamarkadan, ilaran antolatutako mahaigainak kendu ziren, eta planifikatutako sistema bat diseinatzen hasi ziren, espazio zabalekin, ondo argiztatuta eta zerbitzuak ere bazituztenak.

80ko hamarkadan, bulegoak gelatan banatzen hasi ziren, erdi mailako karguak ugaritu ziren garaian: zegoen espazioa berregokitzeko modu ekonomikoa. XXI. mendean, bulego berriek lankidetza-guneak bilatzen zituzten, diafanoak, langileek elkarrekin harremanak izateko aukera izan zezaten.

Idazmakinak. Bulegoetako iraultza

Bulegoetan, XX. mendera arte, dokumentuak eskuz idazten ziren, eta batzuetan behin baino gehiagotan, eta horrek lana izugarri moteltzen zuen. Idazteko modu automatiko bat garatzeko saiakerak egin ziren. Hala ere, idazmakinak ez ziren merkaturatu 1870eko hamarkadara arte, Remington enpresa estatubatuar ezagunari esker.

1920 inguruan, idazmakinek hasierako zailtasunak gainditu, eta diseinu estandarra lortu zuten. Modelo batetik bestera aldeak bazeuden ere, makina guztiek mekanismo bera erabiltzen zuten gutxi gorabehera: tekla bakoitza dagokion erliebe-karakterea zuen tipo bati lotuta zegoen beste muturrean. Tekla bat sakatzean, paperari eustsi, eta aurrerantz eta atzerantz mugitzen zen zilindro baten aurrean luzatutako zinta bat jotzen zuen tipoak. Hala, karaktereak paperean markatuta geratzen ziren.

Milaka emakume hasi ziren makina horiek erabiltzen, eta horrek lan-munduan sartzea erraztu zien.

Gaur egun ere asmakizun honek indarra du, ordenagailuetan aplikatzen baita.

Dibertsifikazioa Eibarko industrian

Dinamismoa, egokitzapena, sormena, diseinua, erresilientzia, berrikuntza.

XX. mendeko 20ko hamarkadan, armagintzaren krisi historikoak merkatu berriak bilatzera eta produktu berriak ekoizten hastera bultzatu zituen Eibarko enpresak. Pistolek eta errebolberrek milaka objekturi eman zieten bidea, etxeak eta fabrika, enpresa eta erakunde askoren bulegoak betez.

Eibarko industriak arreta handia jarri zien bulegoetan egin behar zen lanaren premia berriei. Tailerrek eta bulegoek harmonian eta sinbiosian lan egin behar zuten, dena arrakastatsua izan zedin.

Eibarko enpresa batzuk hutsetik abiatu ziren bulegoek eskatzen zituzten objektu berriak ekoizten, eta haientzat merkatu interesgarria zegoen. Beste enpresa batzuek ikusi zuten bulegoetan eta premia berrietan aukera handia zegoela beren ekoizpena dibertsifikatzeko eta ekiteko.

Enpresek, punta-puntako makina eta instalazioez gain, idazmahaiko objektuak, idazmakinak, altzariak, marrazketa-mahaiak, armairuak eta artxiboak behar zituzten, une bakoitzerako paper egokia ahaztu gabe: karta-papera idazteko papera, kalko-papera.

Guztietan oso presente egon zen gauzak ondo egiten jakitea, baita diseinua bera ere. Lehendik zegoenetik abiatuta berritzen jakin zuten, eta sortutako objektuetan une historiko bakoitzeko industria- eta gizarte-kultura nabarmendu da eta nabarmentzen da.

Horien artean Manufacturas El Casco, Agra, Simes, Serveta, Laster, Imperial Española S.A., Boj eta Orozco&Echeverría enpresak ditugu, besteak beste.  

 

Enpresak eta produktuak

Agra 

BOJ

Manuel Barrenecheak, Bernardo Olañetak eta Vicente Juaristik 1905ean Eibarren sortutako enpresa da. Matsarian dago 1937tik, eta han jarraitzen du. 2022an, monumentu-aitorpena lortu zuen ondare-balioengatik.

Hasieran, hainbat eratako grabatuak estanpatzen zituzten: dominak, hebillak, intsigniak eta giltzatakoak. Hamabost urte geroago, sortzaileek produktu berriak sartu zituzten, hala nola bizarra mozteko makinak, sarrailak, lehen lata-irekitzekoak, kortxo-kentzekoak eta idazmahaiko objektuak, esaterako, dortoka itxurako papergainekoak. 1950eko hamarkadan, zabaldu egin zuten sukalderako tresnen sorta: patata-zuritzekoak, intxaur-hauskailuak, zorrozkailuak eta kortxo-kentzeko automatikoa, 1955ean patentatua.

 

Imperial Española S.A.

Patria idazmakina  Otto Haas-ek asmatu zuen, eta Suitzan fabrikatu zen 1936an. Gorputz aerodinamikoa Max Bill-ek diseinatu zuen 1944an. Gerraren ondoren, Europako hainbat herrialdetako makina eramangarrien oinarri bihurtu zen Patria.

1945ean, Inperial Española S.A. enpresa eibartarrak “Patria” marka gisa erregistratu zuen, eta 1947an hasi zen hura ekoizten. “Espainiako eta Suitzako teknologiek eta esperientziek arte mekanografikoaren altxor hau sortu dute zuretzat” zen publizitate-lema. “Patria” gomendatu egiten zitzaien lana beren etxeetara eraman behar zuten baina bizilekuari bulego baten soiltasuna eman nahi ez zioten guztiei. “Patria” Guillermo Truniger SA enpresak banatu zuen Espainian arrakasta handiz. 1950eko hamarkadaren hasieran hasi ziren kopuru txikitan esportatzen.

1954an, “Imperial Española” enpresak pieza bakarreko aluminiozko txasisa eta palanka aldatuak erabiltzen zituen diseinua patentatu zuen. 1962 ingurutik aurrera, Amaya izena jarri zioten idazteko makinari. 1965erako, konpainiak beste izen bat hartu zuen: Industrial mecanográfica edo IMESA.

IMESAk gainazal lauetan idatz zezakeen diseinu bat patentatu zuen, Gritzner-en antzekoa, baina ez dugu haren ekoizpenari buruzko informaziorik. Hainbat aldaeratako makinak egin ziren, karkasaren kolore eta estilo desberdinetakoak, eta mekanismoaren aldaera txiki batzuk zituztenak. Adibidez, zintaren kolorearen kontrola, inprimatze-puntuaren eskuinaldean zegoena, teklatuaren eskuinaldera aldatu zen.

IMESAn IBMren makina elektronikoak ere muntatu ziren.

Laster S.A.

50eko hamarkadaren hasieran, Eibarren Laster enpresa sortu zen. Eskuairak, kartaboiak, gramilak, doitasun handiko marrazketa-zorroak eta ikasle eta hasiberrientzako konpasak, marrazketa-luma, kalostradun konpasak, etab. fabrikatzen zituen.

1970ean enpresak produktu-sorta zabaldu zuen, marrazketa teknikorako mahiak eta teknigrafoak eginez.

80ko hamarkadaren hasieran, informatikako materiala egiten hasi zen, et,a zenbait urte geroago, 1990ean bulegoko altzarien fabrikazioari ekin zion.

1981ean 106 langile zituen; 2011n Azpeitiko Azcue altzari-enpresak erosi zuen. 

Olave Solozabal y Cía Manufacturas El Casco

Olave, Solozabal y Cía enpresa 1920ko irailaren 27an sortu zuten Orbea y Cía enpresako bi langilek: Eibarko (Gipuzkoa) Juan Olave y Bilbao jaunak eta Markinako (Bizkaia) Juan María Solozabal Mendive jaunak.

Hasiera-hasieratik, kalitate handiko “Smith & Wesson” motako errebolber oszilataileak egin zituen. 1930ean, “Olave, Solozabal y Cía” enpresak armagintza alde batera utzi zuen, bulego-materiala egiteko; grapagailuak, zorrozkailuak, zenbakigailuak eta idazmahaiko objektuak, nazioartean ospe handia dutenak eta “El Casco” marka dutenak, bulego-materialaren epigrafean beren izenean erregistratua.

Lapitz-zorrozkailua

El Casco enpresako Ignacio Urrestik diseinatu zuen 1945ean. Lehen modeloak kilo eta erdi baino pixka bat gutxiago pisatzen zuen. Haren diseinuak kafe-errota baten eta bisore bertikaleko argazki-kamera baten arteko hibridoa gogorarazten digu. Biraderak hortzak birarazten zituen eta nahi zen punta kopurua erregulatzeko sistema bat zuen. Txirbilak behealdean zegoen tanga batean erortzen ziren, hustu ahal izateko

Grapagailua

Lehen grapagailu-modeloak 1935ean hasi zen fabrikatzen Manufacturas El Casco, Eibarren. Armen fabrikazioan eta metalgintzan zituen ezagutzak zehaztasunez aplikatu zituen. Georges McGill estatubatuarrak 1866an patentatutako lehenengo grapagailuen arrastoari jarraitzen zioten.

Altzairuz eginak zeuden, eta fabrikazio-prozesuan honako hauek sartu ziren: otxabuketa, fresaketa, zuzenketa, torneaketa, eskuzko leunketa eta, azkenik, kobrezko, nikelezko eta kromozko bainua. XX. mendeko diseinuaren ikonoetako bat da.

Oso mekanismo sinplea du. Kargagailu batean gillotina bidez bultzatutako grapak sartzen dira, zeinak papera zeharkatu eta bi pitzadura dituen oinarri metalikoaren kontra talka egiten duten. Pitzadura horiek graparen muturrak lotzen dituzte.

70eko hamarkadaren amaierako krisiari aurre egiteko, Guillermo Capdevilla diseinatzaile txiletarra kontratatzea erabaki zuten, prestazio handiko eta kostu txikiko bulego-materialaren kontzeptu batean lan egin zezan, ABS plastikoa erabiliz fabrikazio-oinarri gisa. Luxuzko akaberak dituzten goi-mailako produktuak ere eskaintzen dituzte. 2011tik, Elgetan egiten du lan. 

Grapagailuak garrantzia galdu du papera gure mahaietatik desagertzen doan heinean, eta luxuzko merkatura bideratzen ari da. 

Orozco & Echeverria

Orozco & Echeverria Eibarren zegoen, Txara Azpikuako igoeran. Batez ere kopiatzaileak, artxibatzaileak eta bulegoko altzariak egiten zituzten. Banatzaile bat zuten Bartzelonan: Estanislao K. Tintoré Grau, hiri bereko Fernando kaleko 53. zenbakian kokatua. Bere produktuen izen komertziala Triunfo Dex izan zen.

Eibarren lehen etapa egin ondoren, Mallabira joan ziren, eta 2000n, Gasteizera.

 

SERVETA

Lambretta Locomociones S.A. Florencio Irigoyen Berrondok 1953an sortutako motozikleta-fabrika izan zen. Batez ere Lambretta markako motozikletak egin zituen, Italiako etxearen lizentziapean. 1967an, Japoniako Honda enpresarekin akordio batera iritsi ziren, ziklomotorrak fabrikatu eta inportatzeko. Akordio horren ondorioz, enpresaren izena aldatu egin zen: Serveta Industrial S.A. Hezkuntza eta Zientzia Ministeriorako altzari metalikoen hornitzaile ere izan zen. 1989an amaitu zuen bere jarduera.

 

SIMES

1946an, Mateo Careagak SIMES enpresa (Suministros de Imprenta y Material de Escritorio) sortu zuen bulegoko zenbakigailuak egiteko, hasieran, eta grapagailuak eta grapak, ondoren.

Urte zail eta finantza-aliantza batzuen ondoren, 1951n "SIMES - Careaga, Treviño y Cía" sozietatea sortu zuten. 1966an, Elkanora (Eguesibarko Udala) aldatzea erabaki zuten, jarduera gehitzeari aurre egiteko. Bi urte geroago inauguratu zen instalazio berri hori.